Chronografen

Wetenswaardigheden over chronografen

• Chronograaf komt uit het Grieks en betekent 'tijdschrijver'
• 1816: Louis Moinet vindt een stopwatch uit die 1/60 seconde aangeeft
• 1913: Longines stelt een polshorloge voor met stopwatchfunctie en één drukknop
• 1934: Breitling introduceert de chronograaf met twee drukknoppen
• 1969: de eerste chronografen met een automatisch uurwerk doen hun intrede

De tijd opnemen met een sportief design

Horloges met een chronograaffunctie zijn in de eerste plaats sporthorloges. Ze kunnen bijvoorbeeld tijden opnemen bij atletiek- en zwemwedstrijden of bij autoraces. Op basis van betrouwbare meetgegevens kunnen ze de uitslag van een wedstrijd bepalen. In de professionele sport is de modernste techniek verantwoordelijk voor deze opgave, maar voor een amateursporter is het bijzonder handig een chronograaf om de pols te hebben. Bovendien spreekt dit type horloge veel kopers aan die zich aangetrokken voelen tot de technische vormgeving. Met behulp van de stopwatch weten zij bijvoorbeeld ook wanneer hun pasta al dente is.

Een aantal horlogefabrikanten hebben naam gemaakt met hun prestaties op het gebied van tijdopname, bijvoorbeeld Breitling en TAG Heuer. Breitling is verantwoordelijk voor het kenmerkende uiterlijk van de huidige chronografen. In 1934 bracht de Zwitserse onderneming een horloge met stopwatchfunctie op de markt, dat zowel een drukknop boven als onder de kroon had. Deze indeling werd snel overgenomen door andere fabrikanten.

Met de eerste druk op de bovenste knop start u de tijdopname, met een tweede druk op de knop wordt de tijd gestopt. Indien nodig kunt u de wijzer met een volgende druk op de bovenste knop weer in gang zetten. Met de onderste knop zet u de stopwatch weer op nul. Bijna alle moderne chronografen werken volgens dit principe.

De wijzerindeling van chronografen volgt eveneens een bepaald schema. Het grootste verschil met een normaal horloge met drie wijzers is dat een chronograaf in de regel geen centrale secondewijzer heeft. In plaats daarvan staat de grote secondewijzer van een chronograaf gewoonlijk stil op de 12 uur-positie. Als u op de bovenste knop drukt, zet hij zich in beweging. Met deze wijzer worden de seconden gemeten. Na gebruik zet u de wijzer weer terug in de uitgangspositie. De normale secondewijzer, die vanzelfsprekend permanent loopt, bevindt zich als kleine seconde op een hulpwijzerplaat.

De hulpwijzerplaat voor de kleine seconde bevindt zich bij veel chronografen links, oftewel op 9 uur. Een andere hulpwijzerplaat op 12 uur geeft de gestopte minuten aan, met een maximum van 30 minuten. Voor nog langere tijdopnames is er een derde hulpwijzerplaat op 6 uur, die tijdspannes tot en met 12 uur aangeeft. Op 3 uur bevindt zich een datumweergave. Achter horloges met een dergelijke wijzerplaatindeling gaat bijna altijd hetzelfde chronograafkaliber schuil, namelijk de Valjoux 7750 van ebauche-fabrikant ETA. Chronografen met een ander uurwerk gebruiken daarentegen vaak een indeling van de wijzerplaten op 3, 6 en 9 uur. Deze positionering in v-vorm wordt tricompax genoemd.

De Valjoux 7750 drijft verscheidene chronografen van bekende fabrikanten aan, van het duikhorloge Longines Hydroconquest tot aan het pilotenhorloge Sinn 103. Ook Breitling, Hamilton en Tissot gebruiken dit automatische uurwerk voor meerdere modellen. De Valjoux 7750 beleefde zijn première in 1973, maar had aanvankelijk weinig succes. Dat kwam pas toen de kwartscrisis overwonnen was. Sindsdien is het kaliber miljoenen keren gebruikt. De Valjoux is voordelig te produceren, betrouwbaar en tikt met 28 800 halve omwentelingen per uur. Bovendien is het kaliber nauwkeurig genoeg voor een COSC-certificaat. De gangreserve bedraagt ongeveer 44 uur. Er zijn talrijke varianten van de 7750: met handmatige opwinding in plaats van automatische, of met complicaties zoals een maanfase of een rattrapante. De 28 800 a/h zorgen ervoor dat gestopte tijden op een achtste van een seconde nauwkeurig weergegeven kunnen worden.

De El Primero van Zenith tikt nog sneller. Met 36 000 a/h is het mogelijk om de tijd op een tiende van een seconde nauwkeurig te meten. Zenith stelde dit beroemde kaliber met hoogfrequentie voor in 1969. In hetzelfde jaar verscheen ook de Calibre 11 als product van een samenwerking van Heuer, Breitling, Büren en Dubois-Dépraz. Dit kaliber dreef onder andere de eerste Monaco van Heuer aan en tikte met 19 800 a/h. De chronograaf stopte daardoor op een vijfde van een seconde nauwkeurig. Uit het Verre Oosten kwam tegelijkertijd het kaliber 6139 van Seiko. Daardoor is 1969 een mijlpaal in de geschiedenis van de horlogemakerij. Tot op heden is het echter omstreden welke van deze automatische chronograafkalibers zich de eerste mag noemen.

Tips voor de aankoop van een chronograaf

Wenst u geregeld dat u de tijd stil kon laten staan? Met een chronograaf kunt u de tijd in ieder geval even stoppen. Horloges met deze extra functie vindt u in bijna alle prijsklassen. Een chronograaf heeft meestal een technisch appeal. Niet alleen daarom zijn het overwegend herenhorloges, ook omdat kalibers als de Valjoux 7750 op basis van hun grootte niet geschikt zijn voor klassieke dameshorloges.

Over het algemeen zijn chronografen met de vertrouwde Valjoux 7750 voordeliger dan horloges met een minder wijdverbreid uurwerk of een manufactuurkaliber. De prijzen beginnen bij 1000 euro. Chronografen met een quartzuurwerk zijn nog betaalbaarder. Een fabrikant als Citizen biedt ze al voor driecijferige bedragen aan. De prijzen van een aantal quartzchronografen gaan hier echter ruim overheen, zo kost de Breitling Superocean Chronograph M2000 tussen de 3000 en de 4000 euro. De gepatenteerde drukknoppen van dit tot 2000 m waterdichte duikhorloge kunt u ook onder water bedienen. Bij chronografen met een mechanisch uurwerk raadt de fabrikant dat meestal af.

Voor ongeveer 3500 euro heeft u een nieuw exemplaar van een van de bekendste chronografen in handen. Het gaat hier om de legendarische 'moonwatch', oftewel de Speedmaster Professional van Omega. Dit was in juli 1969 het eerste polshorloge ooit op de maan. De astronauten van de Apollo 13 gebruikten dit horloge in april 1970 om een manoeuvre uit te voeren van exact 14 seconden. Deze koerscorrectie was beslissend voor de veilige terugkeer van hun beschadigde ruimteschip naar de aarde.

Niet minder beroemd is de Rolex Daytona, vernoemd naar het racecircuit in de Verenigde Staten. Dit horloge werd in de jaren 60 uitgereikt aan de winnaars van autoraces op dit circuit. Een Daytona van edelstaal is in zeer goede staat voor bijna 10 000 euro te verkrijgen. Ongedragen en van goud kost dit horloge meer dan 20 000 euro. Platina en diamanten kunnen de prijs opdrijven tot boven de 100 000 euro.

Geeft u de voorkeur aan een vierkante behuizing? Dan komt u bij de TAG Heuer Monaco terecht. Dit horloge is prominent in beeld om de rechterpols van Steve McQueen in de film Le Mans. Sindsdien concurreert de Monaco met de Daytona om de titel van hét racehorloge. Een Monaco Calibre 11 kunt u ongedragen voor 3500 à 4000 euro bemachtigen. Andere chronografen van TAG Heuer vindt u in de modelreeks Carrera.

De Omega Speedmaster, Rolex Daytona en Heuer Monaco werden als tijdmeters voor de autosport gemaakt. Als u de voorkeur geeft aan een chronograaf uit de luchtvaart, dan komt de Breitling Navitimer om de hoek kijken. Die heeft niet alleen een geïntegreerde stopwatch, maar ook een ronde rekenliniaal. Daarmee kunt u elementaire wiskundige berekeningen maken. Ongeveer 5000 euro dient u voor een ongedragen Navitimer van edelstaal opzij te leggen. De IWC Double Chronograph, die vanaf een bedrag van 9000 euro wordt aangeboden, komt ook uit de luchtvaart.

Rattrapante, flyback en schalen

Met een dubbelchronograaf zoals het model van IWC kunt u een tussentijd meten. Deze chronograaf-variant is te herkennen aan een derde drukknop waarmee u de extra secondewijzer bedient. Deze extra wijzer loopt in eerste instantie gelijk op met de normale secondewijzer van de stopwatch. Bij het drukken op de knop blijft de extra wijzer staan, en is het mogelijk om een tussentijd af te lezen, terwijl de normale secondewijzer doorloopt. Een volgende druk op de knop synchroniseert de beide secondewijzers weer; de extra secondewijzer wordt als het ware naar de andere secondewijzer gesleept. Daarom wordt deze complicatie ook wel een sleepwijzer of een rattrapante genoemd.

Een andere modificatie van de normale stopwatchfunctie is de flyback-chronograaf: stoppen, terugzetten en opnieuw starten van de tijdopname gebeurt met slechts een druk op de knop. Bij een traditionele chronograaf dient voor dit proces drie keer op de knop te worden gedrukt. De flyback-chronograaf heeft zijn oorsprong in de militaire luchtvaart. Als piloten meerdere koerswijzigingen volgens een vastgelegde tijd van seconden moeten maken, dan is het proces met drie drukken op de knop te langzaam.

Tot de uitrusting van veel chronografen behoort een tachymeterschaal. Die is meestal op een vaststaande lunette te vinden en maakt bijvoorbeeld het aflezen van kilometers per uur mogelijk. Dit werkt als volgt: u rijdt 1 kilometer, die u aan de hand van kilometerpaaltjes kunt meten. Aan het einde van de kilometer stopt u de tijd. De secondewijzer van de stopwatch laat op de tachymeterschaal zien wat uw gemiddelde snelheid in km/u was.

Chronografen hebben soms ook een telemeterschaal. Daarmee kunt u door het verschil tussen de snelheid van licht en geluid een afstand berekenen. Als u tijdens onweer een flits ziet, start u de tijdmeting. Als u de donder hoort stopt u de stopwatch weer. De secondewijzer laat vervolgens op de schaal zien hoe ver het onweer bij u vandaan is. Als er bijvoorbeeld 12 seconden tussen de flits en de donder zitten, dan is het onweer 4 kilometer bij u vandaan. De telemeterschaal helpt daarnaast militairen om de afstand van een (vijandelijk) kanon vast te stellen. Daarvoor wordt de tijd tussen het ontstekingsvuur en het horen van de knal gemeten. Is dit bijvoorbeeld 39 seconden, dan laat de schaal zien dat het kanon zich 13 kilometer verderop bevindt.